پرسش :
زمان ونحوه شهادت حضرت زهرا (س) چگونه است؟
زمان ونحوه شهادت حضرت زهرا (س) چگونه است؟
پاسخ :
در اکثر کتب تاریخی بزرگان اهل تشیّع و بعضی از بزرگان اهل تسنّن به این مطلب اذعان شده که بیت مقدّس فاطمه علیها السلام مورد حمله و یورش قرار گرفته(1) و به نقل بعضی‌ها، تهدید به آتش(2) و به نقل بعضی دیگر به آتش کشیده شد(3) و فاطمه علیها السلام در این حمله و یورش بی‌رحمانه ، به گونه‌ای میان در و دیوار قرار گرفت که علاوه بر وارد آمدن صدمات سخت بر وجود گران مایه‌اش(4)، فرزند وی نیز سقط گردید(5)، و ضرباتی که بر پیکرش فرود آمد، بدنش را مجروح و خون آلود ساخت و آثار عمیقی بر حضرت واردشدکه تا لحظه‌ی شهادت پا بر جا بود، و نیز ضربات شدید دیگری بر او وارد شد که جسم و جان و روح ملکوتی‌اش را به شدّت آزرد(6). در کنار تمام این فشارها و دردها و رنج‌ها، سوگ پدر و گریه‌ی بسیار بر آن حضرت نیز از عواملی بود که باعث شدّت بیماری آن حضرت می‌شد(7) و از طرف دیگر، ستم و خشونت و مواضع ناجوانمردانه برخی از مسلمان نماها و نیز تحوّل ارتجاعی در سیستم سیاسی و دگرگونی کارها و تغییر اوضاع و شرایط به سود ارتجاع و جاهلیّت(8) را نیز می‌توان از عواملی بر شمرد که دردها و رنج‌ها را هر لحظه بیشتر می‌ساخت و خورشید وجود گل سر سبد آفرینش را به سوی افق مغرب پیش می‌برد. و آن چه آن عزیز را سخت رنج می‌داد و پیکر مطهّرش را ضعیف می کرد، امواج رنج‌ها و دردها و مصیبت‌هایی بود که هر روز بر آن افزوده می‌شد و این فشارهابود که بر درد و بیماری برخاسته از صدمات وارده در حمله و یورش دژخیمان حکومت غاصب به بیت مقدّسش، کمک کرد تا بانوی سرفراز گیتی و آفرینش را به بستر شهادت بکشاند.
نحوه شهادت مظلومانه زهرا علیها السلام: به دستور دختر پیامبر، بسترش را به وسط اطاق آوردند و فاطمه علیها السلام پس از تدبیر امور منزل و نظافت و شست و شوی بدن مبارک و لباس هایش، رو به قبله در بستر خویش آرمید. از برخی روایات چنین به نظر می‌رسد که امیرمؤمنان علیه السلام به همراه دو فرزندش در واپسین لحظات زندگی بانوی جهان هستی، در منزل نبودند و تنها اسماء بنت عمیس در خدمت حضرتش حضور داشت، لحظه‌های آخر فرا می‌رسید و از پی آن، شرایط پرواز روح ملکوتی برترین بانوان هستی فراهم می‌آمد. فاطمه علیها السلام نگاهی عمیق به اطراف افکند و فرمود: درود بر فرشته‌ی وحی، سلام بر پیامبر رحمت و عدالت، بار خدایا مرا به همراه پیامبر گران مایه‌ات برانگیز و غرق در مهر و خشنودیت ساز، و در جوار رحمت و خانه‌ی مهر و منزل گاه سلامت خویش پناه ده. آن گاه فرمود: آیا آن چه من می‌بینم شما نیز می‌بینید؟ پرسیدند مگر شما چه می‌بینید؟ فرمود: این ها، انبوه انبوه، از فرشتگان آسمان‌ها هستند و این نیز فرشته‌ی وحی است و آن هم پدر بزرگوارم پیامبر صلی الله علیه وآله که می‌فرماید: "دخترم، به نزد ما بشتاب که آن چه نزد ما برای تو است از دنیا و تمام ارزش های دنیوی بهتر و پسندیده‌تر می باشد. بشتاب به نزد من که در شوق دیدار توأم... فاطمه علیها السلام لحظاتی چشمان خود را روی هم نهاد و آنگاه فرمود: "سلام بر تو ای دریافت دارنده جان ها به فرمان خدا، هر چه زودتر روح مرا از این تن خاکی زمینی برگیر، سپس فرمود: به سوی تو روانم و ای پروردگار پر مهر؛ نه به سوی آتش. سپس پلک و دیدگان را روی هم نهاد و جهان را بدرود گفت.برخی معتقدند فاصله شهادت زهرا با پدرش 75روز و برخی 95روزبوده است، براین اساس ایامی را به این منظور اختصاص داده و عزاداری می کنندکه به ایام فاطمیه مشهور است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
-بانوی نمونه، ابراهیم امینی.
پاورقی ها:
1) ابن قتیبه الدینوری، الامامه و السیاسة المعروف به تاریخ الخلفاء، ج 2 1 در یک مجلد ص 30، تحقیق علی شیری، ناشر الشریف الرضی، المطبعة امیر، قم ؛ عماد الدین طبری، کامل بهائی، ص 305، از جزء اول کتاب، سوق بین الحرمین، پاساژ مهتاش ؛ احمد بن علی بن ابی‌طالب طبسی، الاحتجاج، دار النعمان، نجف اشرف، ج 1، ص 181، و انتشارات اسوه قم، 1413، تحقیق: ابراهیم بهادری و محمد هادی به.
2) بعد از آنکه عمر با عده‌ای به در خانه علی ـ علیه السلام ـ آمد، گفت: "والذی نفس عمر بیده: لتخرجنّ أو لأحرقنّها علی من فیها، فقیل له یا أبا حفص: إن فیها فاطمة؟ فقال و إن". ابن قتیبه الدینوری، الامامه و السیاسة، قم، منشورات الرضی، 1363 ه ش، ص 12.3) سلیم بن قیس هلالی: ص 868 863 585، تحقیق: محمد باقر انصاری، مؤسسه الهادی، قم، 1415 ه. ؛ مؤتمر علماء بغداد، مقاتل بن عطیة، ص 135 137، دار الارشاد الاسلامی،بیروت 1415 ؛ علی بن حسین مسعودی، اثبات الوصیه، ص 143، نجف اشرف، بصیرتی، قم / شیخ عبداللّه بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم، از شاگردان علامه مجلسی، ج 11، ص 443 441 404 400، مدرسه امام مهدی علیه السلام قم، 1363 ش. ؛ ابوجعفر طوسی، تلخیص الشافی، (460 ه( ج 3، ص 76، تحقیق سید حسین بحر العلوم، دار الکتب الاسلامیه، قم 1349 ه.
4) ابراهیم بن محمد بن الجوینی خراسانی، فرائد السمطین (730 (ج 2، ص 35 34، تحقیق شیخ محمد باقر محمودی، مؤسسه المحمودی، بیروت. ؛ محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی، امالی صدوق، الصدوق (381 ) مؤسسه اعلمی، بیروت، 1400 ه، ص 101 99. ؛ محمد بن حسن حرّ عاملی، اثبات الهداه بالنصوص و المعجزات، (1104 ه(، ج 1، ص 281 280، علمیه، قم. ؛ طبرسی، الاحتجاج، ج 1، ص 216 210. ؛کتاب سلیم بن قیس، تحقیق، محمد باقر انصاری، ص 907 و594 و 586
5) علی بن حسین مسعودی (346 ) اثبات الوصیه، ص 143، نجف الاشرف، بصیرتی قم.؛ ابی الفتح محمد بن عبدالکریم بن ابی‌بکر احمد الشهرستانی، (548 - 479 ه ق(، الملل و النحل، ج 3 2 1 در یک مجلد ص 57، در شرح احوال ابراهیم بن سیار بصری معروف به نظام از متکلمین معروف متزلی، تحقیق محمد سید گیلانی، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی و اولاده بمصر ؛ ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 135، ملتزم الطبع و النشر، دار المعرفة، دار الکتاب العربی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، لبنان. ؛ عماد الدین طبری، کامل بهائی، جزء اول، ص 309، سوق بین الحرمین، پاساژ مهتاش.؛ نور اللّه الحسینی المرعشی، ج 2، ص 373، منشورات مکتبه الاسلامیه، با تعلیقه آیة اللّه سید شهاب الدین النجفی، به اهتمام حسن غفاری. حقاق الحق و ازهاق الباطل،
6) حسین بابویه قمی، صدوق، امالی، ص 118 101 99، مؤسسه اعلمی، بیروت، 1400 ه./ محمد بن حسن حر عاملی، اثبات الهداة، ج 1، ص 281 280، علمیه، قم. ؛ علی بن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی‌طالب، ج 2، ص 209، مؤسسه انتشارات علامه خیابان حضرتی، المطبعة العلمیة، قم /الشهرستانی، الملل و النحل، ج 3 2 1، در یک مجلد، ص 57، تحقیق سید گیلانی ؛ شیخ ابوالقاسم جعفر بن قولویه، کامل الزیارات، ص 335 332، المطبعة المرتضویة، نجف اشرف 1356 ؛سید هاشم بن سلیمان بن اسماعیل بحرانی، غایة المرام و حجة الخصام، ص 48، انتشارات انجمن آثار ملی، تهران.
7) عسی بن ابی الفتح الاربلی، کشف الغمه فی معرفة الائمة، ج 1، ص 498، و علق علیه سید هاشم الرسولی، تبریز، سوق المسجد الجامع ؛ علی بن حسین بن بابویه قمی )صدوق(، الخصال، ج 1، ص 272، دفتر نشر اسلامی، 1403 قم.؛ علی بن شهر آشوب مازندرانی، مناقب علی ابی طالب، ج 3، ص 362، انتشارات علامه، قم، المطبعة العلمیه، بقم؛ نوراللّه الحسینی المرعشی، احقاق حق، ج 10، ص 438، تعلقة آیةاللّه شهاب الدین النجفی، به اهتمام حسن غفاری، المطبعة الاسلامیة.
8) از جمله می‌توان به غصب فدک توسط حکومت غاصب اشاره نمود. / عماد الدین طبری، کامل بهایی، جزء اول، ص 309، سوق بین الحرمین، پاساژ مهتاش./ ابی الفتح الاربلی، کشف الغمه فی معرفة الائمه، ج 1، ص 478 477 476، علق علیه هاشم الرسولی، تبریز، سوق المسجد الجامع. / بن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغه، ج 16، ص 236، به تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، 1962، دار احیاء الکتب العربیه، عیسی البابی الحلبی و شرکاء.
9) السید محمد کاظم القزوینی، فاطمة الزهراء علیها السلام من المهد الی اللحد، ص 617 616 615، الطبعة الاولی (1397 ه 1977 م(دار الصادق‌طبع، نشر، توزیع، شارع الام جیلاس، البنایة المرکزیة، الطابق الرابع، بیروت، لبنان ؛ میرزا محمد تقی سپهر، ناسخ التواریخ، در کر فضائل فاطمه زهرا علیها السلام چاپ سوم از انتشارات اسلامیّه، تهران، 1354 ش، ص 223 222 ؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 43، ص 172 183 200، مکتبه اسلامیه، طهران شارع بوذر جمهری، المطبعة الاسلامیه، 1391.؛ علی بن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی‌طالب، ج 3 ص 394، انتشارات علامه، قم، المطبعة العلمیه، بقم.،
(برگرفته از سایت راسخون)
در اکثر کتب تاریخی بزرگان اهل تشیّع و بعضی از بزرگان اهل تسنّن به این مطلب اذعان شده که بیت مقدّس فاطمه علیها السلام مورد حمله و یورش قرار گرفته(1) و به نقل بعضی‌ها، تهدید به آتش(2) و به نقل بعضی دیگر به آتش کشیده شد(3) و فاطمه علیها السلام در این حمله و یورش بی‌رحمانه ، به گونه‌ای میان در و دیوار قرار گرفت که علاوه بر وارد آمدن صدمات سخت بر وجود گران مایه‌اش(4)، فرزند وی نیز سقط گردید(5)، و ضرباتی که بر پیکرش فرود آمد، بدنش را مجروح و خون آلود ساخت و آثار عمیقی بر حضرت واردشدکه تا لحظه‌ی شهادت پا بر جا بود، و نیز ضربات شدید دیگری بر او وارد شد که جسم و جان و روح ملکوتی‌اش را به شدّت آزرد(6). در کنار تمام این فشارها و دردها و رنج‌ها، سوگ پدر و گریه‌ی بسیار بر آن حضرت نیز از عواملی بود که باعث شدّت بیماری آن حضرت می‌شد(7) و از طرف دیگر، ستم و خشونت و مواضع ناجوانمردانه برخی از مسلمان نماها و نیز تحوّل ارتجاعی در سیستم سیاسی و دگرگونی کارها و تغییر اوضاع و شرایط به سود ارتجاع و جاهلیّت(8) را نیز می‌توان از عواملی بر شمرد که دردها و رنج‌ها را هر لحظه بیشتر می‌ساخت و خورشید وجود گل سر سبد آفرینش را به سوی افق مغرب پیش می‌برد. و آن چه آن عزیز را سخت رنج می‌داد و پیکر مطهّرش را ضعیف می کرد، امواج رنج‌ها و دردها و مصیبت‌هایی بود که هر روز بر آن افزوده می‌شد و این فشارهابود که بر درد و بیماری برخاسته از صدمات وارده در حمله و یورش دژخیمان حکومت غاصب به بیت مقدّسش، کمک کرد تا بانوی سرفراز گیتی و آفرینش را به بستر شهادت بکشاند.
نحوه شهادت مظلومانه زهرا علیها السلام: به دستور دختر پیامبر، بسترش را به وسط اطاق آوردند و فاطمه علیها السلام پس از تدبیر امور منزل و نظافت و شست و شوی بدن مبارک و لباس هایش، رو به قبله در بستر خویش آرمید. از برخی روایات چنین به نظر می‌رسد که امیرمؤمنان علیه السلام به همراه دو فرزندش در واپسین لحظات زندگی بانوی جهان هستی، در منزل نبودند و تنها اسماء بنت عمیس در خدمت حضرتش حضور داشت، لحظه‌های آخر فرا می‌رسید و از پی آن، شرایط پرواز روح ملکوتی برترین بانوان هستی فراهم می‌آمد. فاطمه علیها السلام نگاهی عمیق به اطراف افکند و فرمود: درود بر فرشته‌ی وحی، سلام بر پیامبر رحمت و عدالت، بار خدایا مرا به همراه پیامبر گران مایه‌ات برانگیز و غرق در مهر و خشنودیت ساز، و در جوار رحمت و خانه‌ی مهر و منزل گاه سلامت خویش پناه ده. آن گاه فرمود: آیا آن چه من می‌بینم شما نیز می‌بینید؟ پرسیدند مگر شما چه می‌بینید؟ فرمود: این ها، انبوه انبوه، از فرشتگان آسمان‌ها هستند و این نیز فرشته‌ی وحی است و آن هم پدر بزرگوارم پیامبر صلی الله علیه وآله که می‌فرماید: "دخترم، به نزد ما بشتاب که آن چه نزد ما برای تو است از دنیا و تمام ارزش های دنیوی بهتر و پسندیده‌تر می باشد. بشتاب به نزد من که در شوق دیدار توأم... فاطمه علیها السلام لحظاتی چشمان خود را روی هم نهاد و آنگاه فرمود: "سلام بر تو ای دریافت دارنده جان ها به فرمان خدا، هر چه زودتر روح مرا از این تن خاکی زمینی برگیر، سپس فرمود: به سوی تو روانم و ای پروردگار پر مهر؛ نه به سوی آتش. سپس پلک و دیدگان را روی هم نهاد و جهان را بدرود گفت.برخی معتقدند فاصله شهادت زهرا با پدرش 75روز و برخی 95روزبوده است، براین اساس ایامی را به این منظور اختصاص داده و عزاداری می کنندکه به ایام فاطمیه مشهور است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
-بانوی نمونه، ابراهیم امینی.
پاورقی ها:
1) ابن قتیبه الدینوری، الامامه و السیاسة المعروف به تاریخ الخلفاء، ج 2 1 در یک مجلد ص 30، تحقیق علی شیری، ناشر الشریف الرضی، المطبعة امیر، قم ؛ عماد الدین طبری، کامل بهائی، ص 305، از جزء اول کتاب، سوق بین الحرمین، پاساژ مهتاش ؛ احمد بن علی بن ابی‌طالب طبسی، الاحتجاج، دار النعمان، نجف اشرف، ج 1، ص 181، و انتشارات اسوه قم، 1413، تحقیق: ابراهیم بهادری و محمد هادی به.
2) بعد از آنکه عمر با عده‌ای به در خانه علی ـ علیه السلام ـ آمد، گفت: "والذی نفس عمر بیده: لتخرجنّ أو لأحرقنّها علی من فیها، فقیل له یا أبا حفص: إن فیها فاطمة؟ فقال و إن". ابن قتیبه الدینوری، الامامه و السیاسة، قم، منشورات الرضی، 1363 ه ش، ص 12.3) سلیم بن قیس هلالی: ص 868 863 585، تحقیق: محمد باقر انصاری، مؤسسه الهادی، قم، 1415 ه. ؛ مؤتمر علماء بغداد، مقاتل بن عطیة، ص 135 137، دار الارشاد الاسلامی،بیروت 1415 ؛ علی بن حسین مسعودی، اثبات الوصیه، ص 143، نجف اشرف، بصیرتی، قم / شیخ عبداللّه بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم، از شاگردان علامه مجلسی، ج 11، ص 443 441 404 400، مدرسه امام مهدی علیه السلام قم، 1363 ش. ؛ ابوجعفر طوسی، تلخیص الشافی، (460 ه( ج 3، ص 76، تحقیق سید حسین بحر العلوم، دار الکتب الاسلامیه، قم 1349 ه.
4) ابراهیم بن محمد بن الجوینی خراسانی، فرائد السمطین (730 (ج 2، ص 35 34، تحقیق شیخ محمد باقر محمودی، مؤسسه المحمودی، بیروت. ؛ محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی، امالی صدوق، الصدوق (381 ) مؤسسه اعلمی، بیروت، 1400 ه، ص 101 99. ؛ محمد بن حسن حرّ عاملی، اثبات الهداه بالنصوص و المعجزات، (1104 ه(، ج 1، ص 281 280، علمیه، قم. ؛ طبرسی، الاحتجاج، ج 1، ص 216 210. ؛کتاب سلیم بن قیس، تحقیق، محمد باقر انصاری، ص 907 و594 و 586
5) علی بن حسین مسعودی (346 ) اثبات الوصیه، ص 143، نجف الاشرف، بصیرتی قم.؛ ابی الفتح محمد بن عبدالکریم بن ابی‌بکر احمد الشهرستانی، (548 - 479 ه ق(، الملل و النحل، ج 3 2 1 در یک مجلد ص 57، در شرح احوال ابراهیم بن سیار بصری معروف به نظام از متکلمین معروف متزلی، تحقیق محمد سید گیلانی، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی و اولاده بمصر ؛ ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 135، ملتزم الطبع و النشر، دار المعرفة، دار الکتاب العربی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، لبنان. ؛ عماد الدین طبری، کامل بهائی، جزء اول، ص 309، سوق بین الحرمین، پاساژ مهتاش.؛ نور اللّه الحسینی المرعشی، ج 2، ص 373، منشورات مکتبه الاسلامیه، با تعلیقه آیة اللّه سید شهاب الدین النجفی، به اهتمام حسن غفاری. حقاق الحق و ازهاق الباطل،
6) حسین بابویه قمی، صدوق، امالی، ص 118 101 99، مؤسسه اعلمی، بیروت، 1400 ه./ محمد بن حسن حر عاملی، اثبات الهداة، ج 1، ص 281 280، علمیه، قم. ؛ علی بن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی‌طالب، ج 2، ص 209، مؤسسه انتشارات علامه خیابان حضرتی، المطبعة العلمیة، قم /الشهرستانی، الملل و النحل، ج 3 2 1، در یک مجلد، ص 57، تحقیق سید گیلانی ؛ شیخ ابوالقاسم جعفر بن قولویه، کامل الزیارات، ص 335 332، المطبعة المرتضویة، نجف اشرف 1356 ؛سید هاشم بن سلیمان بن اسماعیل بحرانی، غایة المرام و حجة الخصام، ص 48، انتشارات انجمن آثار ملی، تهران.
7) عسی بن ابی الفتح الاربلی، کشف الغمه فی معرفة الائمة، ج 1، ص 498، و علق علیه سید هاشم الرسولی، تبریز، سوق المسجد الجامع ؛ علی بن حسین بن بابویه قمی )صدوق(، الخصال، ج 1، ص 272، دفتر نشر اسلامی، 1403 قم.؛ علی بن شهر آشوب مازندرانی، مناقب علی ابی طالب، ج 3، ص 362، انتشارات علامه، قم، المطبعة العلمیه، بقم؛ نوراللّه الحسینی المرعشی، احقاق حق، ج 10، ص 438، تعلقة آیةاللّه شهاب الدین النجفی، به اهتمام حسن غفاری، المطبعة الاسلامیة.
8) از جمله می‌توان به غصب فدک توسط حکومت غاصب اشاره نمود. / عماد الدین طبری، کامل بهایی، جزء اول، ص 309، سوق بین الحرمین، پاساژ مهتاش./ ابی الفتح الاربلی، کشف الغمه فی معرفة الائمه، ج 1، ص 478 477 476، علق علیه هاشم الرسولی، تبریز، سوق المسجد الجامع. / بن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغه، ج 16، ص 236، به تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، 1962، دار احیاء الکتب العربیه، عیسی البابی الحلبی و شرکاء.
9) السید محمد کاظم القزوینی، فاطمة الزهراء علیها السلام من المهد الی اللحد، ص 617 616 615، الطبعة الاولی (1397 ه 1977 م(دار الصادق‌طبع، نشر، توزیع، شارع الام جیلاس، البنایة المرکزیة، الطابق الرابع، بیروت، لبنان ؛ میرزا محمد تقی سپهر، ناسخ التواریخ، در کر فضائل فاطمه زهرا علیها السلام چاپ سوم از انتشارات اسلامیّه، تهران، 1354 ش، ص 223 222 ؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 43، ص 172 183 200، مکتبه اسلامیه، طهران شارع بوذر جمهری، المطبعة الاسلامیه، 1391.؛ علی بن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی‌طالب، ج 3 ص 394، انتشارات علامه، قم، المطبعة العلمیه، بقم.،
(برگرفته از سایت راسخون)
